Deze blog is een fragment uit de introductie van het boek ‘Bewust islamitisch opvoeden’.

Ma’fil Ibn Yasaar Al-Moezni heeft overgeleverd: Ik hoorde de Boodschapper van Allaah ﷺ zeggen: “Er is geen dienaar aan wie Allaah de zorg over mensen heeft toevertrouwd en hij sterft terwijl hij zijn kudde (de mensen die onder zijn hoede vallen) heeft verwaarloosd, of Allaah zal hem (daardoor) het paradijs verbieden.” [1]

Als we zouden kijken naar de wensen die mensen over het algemeen koesteren, dan is het hebben van een kinderwens iets dat heel wat mensen gemeenschappelijk hebben. Nochtans gaat het realiseren van deze wens dikwijls gepaard met heel wat pijnen en moeilijkheden.[2] Soms vinden deze zelfs nog voor de zwangerschap plaats[3], maar meestal gaan de ongemakken tijdens de zwangerschap van start. Het is een start van een nieuw leven maar daarom geen gemakkelijke start. Het dragen en baren van een kind gebeurt met flink wat pijn en moeite. Het is bijna alsof Allaah met deze pijn en moeite duidelijk maakt aan ons dat het ontvangen van een kind een gewichtige zaak is. Dat het een zaak is die reeds vanaf het prille begin vraagt om zware opofferingen.

Het ontvangen van een kind is uiteraard een bijzonder en niet vanzelfsprekend geschenk. Het is één van de mooiste geschenken die de mens kan ontvangen. Maar tegelijkertijd is dit geschenk ook een enorme verantwoordelijkheid en amaanah (iets dat aan de mens is toevertrouwd door Allaah). Bovenstaande overlevering wijst ons erop hoe serieus we deze verantwoordelijkheid horen te nemen. Er bestaan zelfs diverse ahadieth[4] en verzen in de Qoeraan die hameren op de ernst van deze taak: ouderschap. Als klinisch orthopedagoog kan ik alleen maar beamen dat ouderschap inderdaad een zeer ernstige taak is. De ouders die we voor onze kinderen zijn en de opvoeding die we (vaak onbewust) aan hen geven, vormt hen immers op alle vlakken. Want de mensen zoals die vandaag bestaan, zijn grotendeels zo geworden door de opvoeding die zij als kind gekregen hebben.

Tijdens mijn studies werd dit mij steeds meer en meer duidelijk en toen realiseerde ik mij dat niet iedereen zich hiervan bewust is. Niet iedereen heeft zich kunnen verdiepen in de pedagogische wetenschappen en daardoor weet niet iedereen wat de (schadelijke) gevolgen kunnen zijn van de opvoeding waarvoor zij kiezen. Toch horen wij als ouders hier enige basiskennis over te hebben. Hoe kunnen we immers garanderen dat we de kinderen die aan ons zijn toevertrouwd niet hebben verwaarloosd, als we niet weten wat het betekent om hen niet te verwaarlozen? Om deze verantwoordelijkheid van ouderschap te kunnen dragen, moeten we ons dus eerst bewust zijn van wat een goede opvoeding dan kan betekenen. Dat jij dit boek tot jou hebt genomen om het te lezen, bewijst alvast dat jij dit bewustzijn bij jezelf wil vergroten. Het bewijst dat jij jouw best wil doen om een goede ouder te zijn en jouw kinderen mogen zich verheugen met een ouder die zijn best wil doen voor hen.

Dit boek is uiteraard niet bedoeld om van jou de perfecte ouder te maken, want dat hoeven we niet te zijn. Dit boek is wel bedoeld om jou te helpen bij alle goede en mooie bedoelingen die je reeds hebt. Want het feit dat jij dit boek leest, betekent dat jij jouw best aan het doen bent en daarin wil ik jou graag ondersteunen. Wees dus mild voor jezelf wanneer je tot de ontdekking komt dat je zaken anders had kunnen aanpakken of wanneer het jou op momenten niet lukt om de ouder te zijn die je graag zou willen zijn. Ouderschap is een ernstige taak maar het is ook een zeer moeilijke taak. Het is dus niet meer dan normaal dat je deze taak als moeilijk ervaart. Dat het op sommige dagen moeizaam verloopt, betekent absoluut niet dat er dan iets mis is met jou. Het betekent alleen maar dat je begonnen bent aan een taak die niet gemakkelijk is en ik vraag Allaah om deze taak voor jou te vergemakkelijken en jou ervoor te belonen.

Soms gebeurt het dat we taken die zwaar zijn nog zwaarder maken voor onszelf door te denken dat deze taak niet zwaar zou mogen zijn. Ik las eens de vergelijking die gemaakt werd met het beklimmen van een grote berg zoals de Mount Everest. Als je deze berg gaat beklimmen met de verwachting dat het zal zijn zoals een fijne wandeling zonder moeilijkheden, dan zal je steeds het gevoel hebben dat er iets grondig mis is met jou omdat het op sommige momenten helemaal niet zo fijn aanvoelt. De moeilijkheden die je onderweg ervaart, zullen jou het gevoel geven dat je zeker en vast fout bezig moet zijn. Maar wanneer je aan deze berg zou beginnen terwijl je weet dat dit voor de mens één van de moeilijkste zaken is die hij kan doen, dan weet je dat het heel normaal is dat je onderweg compleet uitgeput bent. Dat deze moeilijkheden nu eenmaal deel uitmaken van de weg die je aan het afleggen bent. Weet dus dat ouderschap soms is als het beklimmen van de Mount Everest, hoewel ik denk dat ouderschap toch net iets moeilijker is.

Het is moeilijk maar de moeite waard. Kinderen brengen immers enorm veel vreugde en geluk in het leven van hun ouders, zoveel zelfs dat ouders zich soms niet kunnen inbeelden dat zij ooit een leven hadden zonder hun kinderen. Maar zelfs een weg die veel vreugde en geluk brengt, kan tegelijkertijd moeilijk te bewandelen zijn. Dat het een moeilijke weg is, betekent echter niet dat er geen zaken zijn die wij kunnen doen om het voor onszelf te vergemakkelijken. Zo kunnen we bijvoorbeeld hulp inroepen, want ouderschap is niet iets dat we helemaal alleen moeten doen. Ga dus zonder enige schaamte op zoek naar steunfiguren want waarom zou je deze uitputtende weg helemaal in jouw eentje moeten afleggen? Er is absoluut niets mis mee om hulp te zoeken en er is zeker niets mis mee om hulp nodig te hebben. Behalve de mensen in jouw omgeving, is er iemand aan wie je niet alleen hulp mag vragen maar aan wie je ook hulp zou moeten vragen. [5] Vraag hulp aan Allaah en weet dat Allaah jou vergezelt op deze weg zodat je nooit echt alleen bent, zelfs wanneer je jou alleen voelt. Zowel het leiden van jouw eigen leven als het opvoeden van een nieuw leven is immers veel te zwaar om te doen zonder Al-Moehyie, Degene die het leven schenkt. Zoek dus Zijn hulp in moeilijke maar ook in gemakkelijke tijden.

Wat we ook kunnen doen om ouderschap voor onszelf (een beetje) te vergemakkelijken, is nuttige kennis zoeken. Natuurlijk bestaat er geen kant en klare handleiding die jou zal vertellen hoe je jouw unieke kind kan opvoeden, juist omdat alle kinderen zo uniek zijn. Kennis kan ons echter wel al een serieus eindje vooruithelpen. Door de juiste kennis op te doen, reiken we onszelf handvaten aan waaraan we kunnen vasthouden. Meestal kopiëren ouders het opvoedingsgedrag van hun eigen ouders, omdat zij niets anders hebben gekend. Wij kunnen namelijk alleen maar doen wat wij kennen. Door onze kennis uit te breiden, breiden we dus onze kunnen (opties) uit. Daarom wil ik via dit boekwerk mijn best doen om jouw handvaten aan te reiken zodat je die kan gebruiken in de opvoeding van jouw kind.

Wat dit boek nog een tikkeltje bijzonderder maakt, is dat ik deze kennis zal verbinden met de prachtige religie die Allaah ons geschonken heeft. De opvoeding die wij als moslims geven aan onze kinderen, kan immers niet losstaan van de islamitische doelstellingen en waarden die wij voor hen en voor onszelf nastreven. Dit boek gaat dus niet alleen maar over een bewuste opvoeding zoals we die in veel opvoedkundige boeken kunnen lezen. Het gaat over een bewuste en islamitische opvoeding waarbij we de tevredenheid van Allaah nastreven. Ik laat me in dit boek dan ook volop inspireren door de mooie leerstellingen die wij terugvinden in het Boek van Allaah en in de overleveringen van Zijn Profeet ﷺ.

Ik zou zelfs kunnen beweren dat dit boek een ode is aan de Profeet Moehammad ﷺ. Want deze wereld heeft geen betere pedagoog gekend dan hij. Eerder schreef ik dat wij geen perfecte ouders hoeven te zijn, maar ik geloof wel dat we perfecte voorbeelden hebben gekregen. Die voorbeelden vind ik terug in de verhalen van Profeet Ibraahiem ﷺ en Ya’qoeb ﷺ, maar nog meer sprekende voorbeelden hebben we gekregen van de beste onder de profeten: de Boodschapper van Allaah, Moehammad ﷺ. Allaah vertelt ons in Zijn Boek (33:21): “Er is in de Boodschapper van Allaah zeker een uitstekend voorbeeld voor jullie.” [6] In de afgelopen jaren ben ik door tal van boeken en lessen over zijn leven en persoonlijkheid, tot de ontdekking gekomen dat hij inderdaad een uitstekend voorbeeld is voor ons en dit op alle vlakken, zelfs in zijn opvoedingsvaardigheden. Er is echt ontzettend veel dat we van de Boodschapper van Allaah ﷺ kunnen leren en ik hoop dat de kennis in dit boek ons kan helpen om ook op het vlak van opvoeding in zijn voetsporen te treden.

Hoewel ik in dit boek zeer uitgebreid beschrijf wat ouders kunnen doen, wil ik duidelijk maken dat ouders slechts één deeltje zijn van het verhaal. Het is inderdaad zo dat kinderen voor een groot deel gevormd worden door de opvoeding die zij krijgen, maar natuurlijk zijn er ook heel veel andere zaken die deze vorming mee bepalen. [7] Denk bijvoorbeeld aan kinderen die onzeker of angstig zijn, omdat zij gewoonweg met die eigenschappen geboren zijn. [8] Of denk aan de grote invloed van de samenleving op hoe kinderen daarin opgroeien. Ouders zijn dus niet de enigen die bepalen hoe kinderen zich ontwikkelen. Sterker nog, we denken soms dat het enkel de ouders zijn die hun kinderen beïnvloeden, maar ook kinderen beïnvloeden hun ouders. Daarom zien wij dat ouders soms strenger of meer gespannen zijn bij het ene kind dan bij het andere, omdat het ene kind met zijn persoonlijkheid meer stress oproept bij de ouder.

Als bewuste ouders horen wij ons dus ook bewust te zijn van het feit dat wij niet de enigen zijn die een rol spelen. Maar dat betekent natuurlijk niet dat onze rol er dan niet meer toe doet. Want zelfs wanneer een kind geboren is met een angstige of onzekere persoonlijkheid kunnen ouders en opvoeders een grote rol spelen in het verzwakken of juist in het versterken van deze eigenschappen. Wij kunnen hen de tools meegeven die zij nodig hebben om op een gezonde manier met deze eigenschap te kunnen omgaan. Want ook al hebben we geen invloed op de aangeboren persoonlijkheid van onze kinderen, wij kunnen wel een grote invloed hebben op hoe deze persoonlijkheid zich vertaalt in hun gedrag. [9] Om deze reden is het zo noodzakelijk dat wij als opvoeders kennis opdoen over deze positieve en negatieve invloeden die wij kunnen hebben. Kennis is dus iets dat de ouder zeker kan helpen in zijn taak, maar kennis alleen is niet voldoende.

We hebben ook reflectie nodig. In Zijn Boek nodigt Allaah ons meermaals uit om te reflecteren, want alleen maar door te reflecteren kunnen we echt bewust in het leven staan. Maar, ook in opvoedingsprogramma’s wordt reflecteren beschouwd als een belangrijke vaardigheid in de opvoeding. Een van de bestaande programma’s wordt zelfs de bewust reflecterende ouder genoemd. [10] Dit programma is erop gericht om ouders te doen nadenken over het perspectief van waaruit zij opvoeden. In dit boek nodig ik ouders evenzeer uit om over zichzelf na te denken. We kunnen namelijk alleen maar ons best doen als ouders, als we weten waarom wij doen wat we doen. Deze zelfkennis is noodzakelijk om bewust door het leven te gaan en om bewust op te voeden. Want om te kunnen begrijpen waarom wij ons gedragen zoals wij ons gedragen, moeten we gaan graven in onszelf. We moeten teruggaan naar de ervaringen die ons gevormd hebben en die bevinden zich meestal in de opvoeding die wij zelf hebben gekregen.

We hebben allemaal onze eigen ideeën over hoe een goede opvoeding zou moeten verlopen. We hebben ook allemaal onze eigen verwachtingen van hoe ouders en kinderen zich horen te gedragen. Maar staan we er ook bij stil waar deze ideeën en deze verwachtingen vandaan komen? Zelfreflectie kan ons helpen om onszelf beter te begrijpen maar het kan ons ook helpen om open te staan voor nieuwe ideeën en nieuwe verwachtingen. Het kan ons dus helpen om te groeien. We denken immers vaak dat we tot gedragsverandering kunnen komen door ons gedrag te veranderen, maar dikwijls is het juist zo moeilijk om daartoe te komen omdat onze gedachten (onbewust) een obstakel vormen. Zelfreflectie is dan ook noodzakelijk hiervoor en daarom zit dit boek boordevol reflectievragen. Deze vragen zetten de lezer aan om na te denken over de opvoeding die hij aan zijn kinderen geeft, maar ook over de opvoeding die hij als kind gekregen heeft. Wie wij als ouders zijn, wordt immers grotendeels bepaald door de voorbeelden die wij hebben gekend.

Reflecteren over de eigen opvoeding en over de eigen opvoedingsgeschiedenis kan naast de positieve gevoelens (en herinneringen) ook minder leuke gevoelens (en herinneringen) oproepen. Dikwijls betekent het immers dat wij stilstaan bij de tekortkomingen en fouten die zijn gemaakt, door onszelf en/of door onze eigen ouders. Ik begrijp heel goed dat sommige lezers hier liever niet bij willen stilstaan, maar toch adviseer ik om dat wel te doen volgens het eigen tempo. Onze opvoedingsgeschiedenis kan ons immers heel veel leren over wie wij zijn, wat wij denken en hoe wij ons voelen. Uiteraard voelt het niet prettig aan om stil te staan bij fouten, of die nu gemaakt zijn door onszelf of door anderen, maar de bedoeling van deze reflectievragen is absoluut niet om te beschuldigen of te veroordelen. De reden waarom ik uitnodig om stil te staan bij fouten, is omdat wij heel veel van fouten kunnen leren. Het is pas door te erkennen dat fouten zijn gemaakt, dat wij deze fouten kunnen vergeven en herstellen. En juist wanneer wij fouten niet erkennen, blijven ze bestaan, samen met de impact die zij hebben.

Ik geloof dan ook dat er helemaal niets mis mee is om toe te geven dat ouders, wij en onze eigen ouders, fouten maken en hebben gemaakt. Onze eigen ouders zijn immers ook gewone mensen en mensen maken nu eenmaal fouten. Dat een ouder fouten heeft gemaakt, betekent dan ook absoluut niet dat hij geen goede ouder is. Meestal doen ouders juist heel hard hun best, ook al wordt dat niet altijd zo gezien, met de kennis en middelen die zij hebben. Laten wij dus niet alleen oog hebben voor de fouten maar ook voor de goede bedoelingen die achter deze fouten schuilgaan. Ook jij, beste lezer, nodig ik uit om mild te zijn voor jezelf. Je weet dat Allaah geen perfectie van jou verwacht, dus verwacht het ook niet van jezelf. Het kan zijn dat dit boek jou zal confronteren met jouw eigen imperfecties en daarom zeg ik jou: sta jezelf toe om niet perfect te zijn. En het klinkt misschien tegenstrijdig… maar het is juist wanneer wij onze imperfecties accepteren, dat we er vol goede moed aan kunnen werken.

Drie reflectievragen in verband met dit thema:
1. Welke moeilijkheden ervaar ik in de opvoeding van mijn kinderen? Aan wie kan ik daarvoor hulp of steun vragen?
2. Hoe kijk ik terug naar de opvoeding die ik zelf heb gekregen en op welke manier heeft deze mij beïnvloed?
3. Welke zaken hebben mijn ouders goed aangepakt in hun rol als opvoeder? Hoe wil ik dit voorbeeld doorgeven?

Benieuwd naar meer? Het boek ‘Bewust islamitisch opvoeden’ wordt binnenkort uitgegeven door Moslim Kids Entertainment. 

[1] Deze overlevering is vermeld in Sahieh Al-Boekhaarie (7151).
[2] Allaah zegt in de Qoeraan (interpretatie van de betekenis): “En Wij hebben de mens goedheid tegenover zijn ouders bevolen. Zijn moeder heeft hem met moeite gedragen en met moeite gebaard.” Siregar, S. (2000). De Edele Koran. Den Haag: ICCN, p. 675 (46:15).
[3] Hiermee verwijs ik naar alle individuen en koppels die moeilijk zwanger raken of door andere redenen ervaren dat het niet lukt om hun kinderwens te vervullen. Deze moeilijkheden gaan vaak gepaard met emotionele, fysieke en zelfs financiële ongemakken (bijvoorbeeld in het geval van medische vruchtbaarheidsbehandelingen).
[4] Een hadieth is een overlevering die verwijst naar de woorden, gedragingen en/of stilzwijgende toestemming van de Profeet ﷺ.
[5] De Boodschapper van Allaah ﷺ zei: “Laat ieder van jullie zijn Heer vragen om (alles) wat hij nodig heeft, zodanig dat hij Hem zelfs vraagt om een schoenveter als deze gebroken is.” Deze overlevering is vermeld in Soenan Al-Tirmidhie (3973) en Sahieh verklaard door Imaam Al-Soeyoetie in Djaami’ Al-Saghier (7544).
[6] www.qurano.com, Dr. Mustafa Khattab, the Clear Quran (33:21)
[7] Van Crombrugge, H. (2009). Ouders in soorten. Antwerpen: Garant.
[8] Dit verwijst naar de persoonlijkheidstheorie die bekend staat als de Big Five.
[9] Meer hierover kan je lezen in Van Aken, M. (2002). Ontwikkeling in relaties. Kind en Adolescent, 23(3), 105-116.
[10] Van Crombrugge, H. (2009). Ouders in soorten. Antwerpen: Garant.